Religieuze ervaringen,  door drs. Katrijne Bezemer

De bijeenkomst die ik op zondag 28 februari zou leiden met als thema Religieuze ervaringen is afgezegd. Hopelijk kan die in de nabije toekomst alsnog doorgang vinden. Hieronder kunt u alvast kennisnemen van een tekst toe die met dit onderwerp te maken heeft.

   Paul Klee, Traumstadt (1921)

Er zijn veel verschillende soorten religieuze ervaringen te onderscheiden. Een daarvan betreft ‘dromen’. Hier zal ik het nu over hebben. Dromen staan in de Van Dale als volgt omschreven: werkzaamheid van de geest tijdens de slaap, waardoor levendige voorstellingsreeksen, meest in grillige afwisseling gevormd worden zodat de persoon meent dat alles te beleven. Centraal staat in deze beschrijving dat de dromen ‘fictief’ of ‘niet werkelijk’ zijn. In onze tijd wordt er vanuit wetenschappelijke zijde vanuit gegaan dat dromen iets te maken hebben met het ordenen van de indrukken en impulsen die een persoon gedurende de waaktoestand opdoet. Een soort schoonmaak, waardoor zowel slapen als dromen noodzakelijk zijn om gezond te blijven. Dromen zouden vooral voorkomen in de REM fase van de slaap (rapid eye movement fase).

Hoe het ook zij, je zou je terecht kunnen afvragen wat dromen nu met godsdienst en religieuze ervaringen te maken hebben. Volgens diegenen die geen godsdienst aanhangen ‘niets’ . Maar in diverse religieuze tradities zoals de natuurreligies, hindoeïsme, Jodendom en christendom spelen dromen een rol. In de Bijbel worden dromen relatief vaak genoemd. De dromen van diverse bijbelse personages worden beschreven en in de verhalen is een droom ook vaak relevant. De Bijbel onderscheidt verschillende soorten dromen. Aan de ene kant is er de ‘gewone droom’ die je onder de noemer van ordening-impulsen zou kunnen indelen, zoals in onze tijd vaak gedaan wordt. Deze kun je beter inhoudelijk niet te serieus nemen. ‘Als een droom niet door de Allerhoogste is gezonden, schenk er dan geen aandacht aan, want dromen hebben velen doen dwalen, wie erop vertrouwde kwam ten val.” staat in het bijbelboek Jezus Sirach 34: 6. Daarnaast zijn er de dromen die veroorzaakt worden door Gods ingrijpen. Bij dit type droom bevat de droom informatie, inzichten of waarschuwingen in min of meer symbolische vorm.

Een heel bekende Oud Testamentische droom, is de droom van Jacob in Genesis 28:10 ev.  In die droom belooft God Jacob te beschermen en hem en zijn nakomelingen een groot stuk land geven.

Jacob belooft op zijn beurt de verschenen persoon als God te erkennen en aan hem belasting te betalen als hij veilig bij zijn verwanten terugkeert. Het is een belangwekkende droom in het verhaal maar ook breder opgevat door de thema’s die erin voorkomen. De droom spreekt van contact tussen God of de Hogere wereld en de mens via een ladder. Er is een afstand tussen de mensen en God die vanaf beide kanten overbrugd kan worden. Het beeld van een ladder is interessant omdat dat spreekt van niveau’s of stadia, dus indelingen die men ook op het terrein van scholing en ontwikkeling is gaan maken. Zodoende kan dit verhaal ook sociologen, historici en psychologen iets over de mens in die tijd vertellen.

In de droom van Salomo (1 Koningen 3:5) wordt ook door God bescherming beloofd. ‘Die nacht verscheen de Heer Salomo daar in een droom. ‘Vraag wat je wilt,’ zei God, ‘ik zal het je geven’. Salomo antwoordt na een uitleg: ‘Schenk uw dienaar een opmerkzame geest, zodat ik uw volk kan besturen en onderscheid kan maken tussen goed en kwaad.’ God belooft hem wijsheid en onderscheidingsvermogen te geven maar daarnaast ook rijkdom en roem.  Misschien vond de schrijver van het verhaal het te karig als God niet ook ‘deze rijkdom’ zou toevoegen.

Een andere interessante droom staat beschreven in het boek Richteren. Het gaat hier om de Israëliet Gideon die een leger van de Midjanieten wil verslaan. ‘Toen Gideon aankwam (hij is verstopt en luistert de Midjanieten af.) was er juist iemand aan het vertellen wat hij had gedroomd. ‘Wat ik nu toch gedroomd heb!’, zei hij, een gerstebrood rolde razendsnel rond door het kamp, botste tegen een tent aan en kegelde die omver zodat hij in elkaar zakte’.’Dat kan niets anders zijn dan het zwaard van de Israëliet Gideon, de zoon van Joas’, verklaarde zijn kameraad. Dat betekent dat God hem ons met ons hele kamp in handen heeft gegeven.’ In dit verhaal zorgt de afgeluisterde droom over gerstebrood met de verklaring van de vriend er voor dat  Gideon besluit het kamp met een list in te nemen. Sterker nog: Gideon herkent in de vertelde droom dat God deze droom naar de Midjanieten heeft gestuurd om aan hem te laten weten wat te doen!

Opvallend is hier de relatie droom, dromer, droomgever en droomuitleg. In de Bijbel zijn ook diverse Bijbelse helden die behalve dat ze zelf belangwekkende dromen dromen, in staat om dromen van anderen uit te leggen. Een droomuitlegger heeft op anderen een streepje voor want deze staat toch net iets dichter bij de goddelijke wereld. Immers in de droom spreekt God. Voorbeelden zijn Jozef die de dromen van onder andere de farao weet uit te leggen en Daniël die de dromen van Nebukadnasser uitlegt, waarmee hij ‘bewijst dat zijn God de beste is’. Immers God heeft Daniël inzicht gegeven in Nebukadnassers droom. (Hoe in realiteit de schrijvers van deze bijbelse geschiedenissen  besloten hebben dromen met bepaalde uitleg te noteren is natuurlijk ook weer fascinerend.)

In het Nieuwe Testament komt de droom veelvuldig voor: De evangelist Mattheüs beschrijft diverse dromen rond de geboorte van Jezus die bijvoorbeeld Jozef waarschuwen voor gevaar.

In Handelingen 10:4 staat beschreven hoe Cornelius een godvrezend mens een ‘gezicht’ of visioen krijgt. Hij reageert op wat hij hoort wat leidt naar een ontmoeting met Petrus. Ook Petrus heeft rond dezelfde tijd een ‘visioen’ gehad. Deze dromen bevestigen voor Cornelius en Petrus – en de bedoeling is uiteraard dat zij dit ook voor de toehoorder of lezer doen – dat wat er gebeurt Gods wens is. Ook de droom van Paulus in Handelingen 16:9 ev. is een mooi voorbeeld van een droom die uitlegt waarom iets gebeuren moet. ‘In Troas kreeg Paulus ‘s nachts een droom. In die droom zag hij een man uit Macedonië staan. De man smeekte: ‘Steek de zee over naar Macedonië en kom ons helpen!’ Na die droom probeerden Paulus en zijn vrienden meteen naar Macedonië te gaan. Want ze begrepen dat God dat wilde.’

De droomfase wordt in de Bijbelse benadering een tussengebied tussen de goddelijke wereld en de wereld van de mens. God wil geregeld iets in de zichtbare wereld bewerkstelligen door via een droom opdrachten of waarschuwingen te geven. De droom is daarmee een echt voorbeeld van een religieuze ervaring. Een typische vraag is dan wel waarom God niet aan mensen die wakker zijn een bericht kan geven? Zijn slapende mensen makkelijker te beïnvloeden?  Of is ‘de droomwereld’ halverwege de hemel?  Dacht men dus bij de droom niet zozeer aan een ander bewustzijn van de dromende mens maar aan een andere plaats waar deze mens zich tijdelijk ophield? Of zijn de beste ontvangers van ‘dromen’ in feite de profeten van Israël die al uitgebreid aan het woord komen?

Dit zijn intrigerende vragen. Want voor aanhangers van de natuurmystiek zoals sjamanen en diverse volgelingen van het hindoeïsme, is de wereld van de droom een andere werkelijkheid en juist niet fictief zoals onze wetenschappelijke visie stelt. Kortom de droomwereld bestaat ergens.

De  tuin van een vrouw in de Achterhoek die daar geregeld natuurwezens gewaar werd.

In het Bijbelboek Openbaring dat in het Grieks is geschreven, beschrijft Johannes op Patmos een ervaring die hem deelachtig wordt op een zondagochtend. Wat Johannes overkomt in Openbaring 1:10 wordt verschillend vertaald:  “Op die zondag……..”

kreeg ik een droom (NBG 2014).
kwam ik in vervoering des geestes (NBG 1959),
kwam de Geest over mij (Groot Nieuws vertaling 2001),
kwam ik in de Geest (Telos /Katholieke vertaling),
I was in the spirit (King James).

Deze diverse vertalingen geven aan ‘de droom’ steeds net een iets ander gewicht. Op grond van wat Johannes ziet schrijft Johannes het boek Openbaring. Dit Bijbelboek vol met beelden en symboliek wordt heel verschillend geïnterpreteerd. Men leest het als tekst die beschrijft vanuit het standpunt van God en de hogere werelden (Jezus en de engelen werken mee) hoe de situatie in de tijd van Johannes was. Of als tekst die gebeurtenissen die in de toekomst zullen plaatsvinden beschrijft. In dat laatste geval zal volgens dit boek uiteindelijk een tijdperk van vrede en geluk aanvangen. Diegenen die weinig geloof hechten aan visioenen of door God geïnspireerde dromen kunnen hierin misschien op zijn minst wel menselijke idealen voor een betere wereld herkennen. Beelden die lijken op soortgelijke inspiraties bij schrijvers als Thomas More (1478-1535) of Karl Marx (1818-1883).

Dromen hebben ook in moderne tijden mensen gefascineerd. Sommige mensen herinneren zich hun dromen geregeld en hun dromen beïnvloeden ook hun dag. Een mooie droom leidt naar een mooie dag. Anderen kennen dromen alleen van nare nachtmerries en hebben daarmee heel andere ervaringen. Het is duidelijk dat het onderwerp mensen die zich hun eigen dromen herinneren meer aanspreekt dan anderen. Voor ons speelt de vraag of onze dromen net als in de Bijbel een diepere betekenis kunnen hebben. En mis je iets als je er geen aandacht aan geeft?

In de psychologie is aan dromen door onder andere S. Freud (1856-1935) betekenis gegeven. Hij zag in dromen de onderdrukte gevoelens en emoties van de mens weerspiegeld in symbolen. Volgens hem betrof het vooral beelden met een sexuele betekenis. Hij staat aan de basis van de psychotherapie. De onderzoeker C.G. Jung (1875-1961) kende aan dromen een nog prominentere plaats toe. In dromen zou je niet alleen je eigen persoonlijke gevoelens, herinneringen en gedachten kunnen terugzien maar ook beelden vanuit het onbewuste van de mensheid als geheel. Deze onbewuste beelden vertellen ook veel in symbolen. Die symbolen kunnen letterlijk weergeven waar ze naar verwijzen (het kruis naar het christendom, een bootje naar varen en water) maar ook als zogenaamd ‘archetype’ verwijzend werken.

Jung’s visie leidt naar meer vraagstukken waar ik momenteel ook nog geen antwoord op heb. Bijvoorbeeld: Indien in de droom van een enkel persoon beelden van het collectieve onbewuste te zien zijn, kun je dan niet stellen dat in alles wat de mensen als individu doen voorbeelden van het collectieve onbewuste te zien is? En zijn die dan misschien ook te zien en horen in de wetenschap, kunst, en muziek? Moderne doomuitlegboeken combineren vaak de oude en nieuwe benaderingen van dromen. Ze ordenen dromen dan naar thema zoals bijvoorbeeld: storm, achtervolging, brand, diploma, vallen, verkleden, vliegen, huwelijk etc. etc. en nemen deze thema’s zowel letterlijk als figuurlijk. Dromen zijn daarin wel vaak losgekoppeld van enige religieuze betekenis.

Om onze eigen dromen te onderzoeken of meer op waarde te schatten is het volgende nodig:

–  openstaan voor de gedachte dat onze dromen ons iets te zeggen hebben.
– vertrouwen dat er meer is dan het gewone oog ziet.
– jezelf aanleren je dromen te onthouden door als je wakker wordt je eerst even af te vragen of je    iets gedroomd hebt..
– eens naar kleuren, getallen en symbolen in je omgeving en de beeldende kunst te kijken om deze in je dromen te leren herkennen.
– verzamelen van droom-informatie uit diverse religieuze tradities.

Het belang van dromen is niet alleen dat het ervaringen betreft, en naar velen zeggen religieuze ervaringen, maar ook ervaringen die in ons gewone dagelijkse leven niet zo in de belangstelling staan. Het onderwerp belicht daarmee een andere dimensie van ons bestaan. Het overstijgt onze dagelijkse vraagstukken en dat is in een tijd die ons nu zo bepaalt tot corona van belang.

Naast dromen zijn er andere gebieden waar volgens diverse godsdiensten, alsook de Joodse en christelijke godsdienst, ‘vermeende ‘ contacten tussen mensen en het Hogere gezocht kunnen worden. Maar dat zijn onderwerpen voor een andere keer.

Hartelijke groet, ik wens u allen mooie dromen toe.

Katrijne Bezemer

© K.Bezemer